- Debbie Rinawmi
Thil reng rengah a hmasa ber hi chuan hriat reng a hlawh a, pahnihna leh pathumna hi chu tha viau mahse, hriat reng an hlawh tawh thin lo. He thawnthu ’Chawia’ tih pawh hi verse novel Mizo tawnga ziak hmasa ber a ni a, he lam sawi nikhuaah chuan hmun pawimawh tak a luah tawh ang. Mizo literature huang chhungah thil thar a ni mai lo va, hmasawnna tharah min zuanpui te pawh ti ila kan sawi sual awm lo ve. Phek 107 laia chhah niin cheng 100 man chauh a ni lawi a, phek khat hi cheng 1 pawh a tling lo tihna a ni. A kawm a mawi bakah a quality a tha a, a chhung pawh paper quality kan hmuh theih tawka tha a ni a, han keu va han lek vel pawh a nuam fu mai; Zorin Compugraphics kut chhuak a ni. Verse novel a nih chuan thawnthu a ni a, chu thawnthu chu hla hmanga sawi vek a ni a, thawnthu sawi nana thu tluang hman ang kha a awm lo va, hla chham mia sawi vek a ni; chuta tang ringawt pawh chuan a danglamna a lang mai awm e. A ziak tu hi Muantea Fanai Pakhup a ni a, ani hi missionary niin MTC-a thawk lai mek a ni a. Pathian rawngbawl hna a ngaih pawimawhna hi he lehkhabuah hian a lang a tih theih awm e. Epic poetry ziaranga phuah ‘Chawia’ hi a ngaihnawm em em na pakhat chu lehkha chhiar miin a ziah a nih vang a ni pakhat a. He thawnthuah hian finthuril tam tak chhiar tur a awm a ni.
Khawvel pahnih kara leng Munatea
Tun laia hla hril tam zawk hi chu tawng tuallenga ziah mai thin a ni a, a thuk leh thuk loh tehna phei chu a ni hauh lo. A lehlamah thalai tam tak tana tawng upa ni mai awma ziak an awm leh bawk a. William Wordsworth-a’n hlahril chu mi nawlpui hriatthiam theih a ni tur a ni a tih ang deuh khan tawng un pui pui te hi thalai tam tak chuan an hre thiam lo va, inhnialna tam tak a chhuak a ni. Heng thil Mizo thu leh hla khawvela a thlen mek lai chuan ‘Chawia’ tihah hi chuan Muantea hian khawvel pahnih – thalai tawng tluang pangngaia ziak leh tawng un deuh hlek hmang te hi a rawn chawi kawp a. Hei vang hi a ni, he lehkhabu zet hi chu tu te tan pawh ngaihnawm ti em ema chhiar theih a nih tlat nachhan hi. He thawnthu hi van indona leh Chawia nun inpawlh a ni a, Chawia hi hman hun leh tun hunin a nghawng ang hian Muantea pawh hi Mizo hlahril khawvel pahnih inkarah hian mawi takin par a chhuang a ni. Hla rua a hmang tha hle a, tawng tluang pangngaia a ziah pawh a tawngkam rem dan a mawi em em mai te hian mi a lem a, hmuh hmaih a har a ni. ‘Zan mu chhin a hmaih leh thin’ tiha ‘hmaih’ a’n hmang tlat te hi tawng upa a ni hauh lo, tunlai tawng a ni a, mahse a thu kal lai en hian a inrem em em mai a, ‘lehkhabu’ tih mai aia ‘ziahbu’ a’n ti tlat te hian a themthiam zia a tichiang hle a ni.
Khawtlang nun pholanna
He thawnthuah hian khawtlang nun chiang taka pho lan a ni a. Phek 13-na ah hian,
‘Sawrkar zir run a bel ve a,
A tan hmathlir a thim ngei e’
tih a awm tlat mai a. Dik viau mahse a lungchhiat thlak viau mai. Kan sawi fo thin Delhi-ah te chuan miin sawrkar sikul an ngaisang a, bel tu an tam em avangin hmeichhia te leh hnam hnuaihnung deuh te tan a bika seat hauh an nei hial a ni a; keini ramah chuan naupang 35 nei tling lo chu zirna in a kalpui theih loh an ti a, chu pawh neih loh mai hlauhthawn awm te kan ni – kan sawrkar zirna in thenkhat chu. Chutah chuan a tawp mai lo va, zirna in chuan ngaihsan a hlawh loh chhan a awm a, chung zawng zawng chu Muantea hian tlar hnih lekah a rawn khung teuh mai a, hla thiltihtheihna a lang e.
Finthuril bu a ni
‘Chawia’ hi finthuril bu a ni a; phek 107 chauh mah ni se, chhah tak a ni. Phek 27-naa,
‘Thiamna hian hringmi a hruai bo va,
Hriatna hian hriat lohna min fah a;
Finna tehna siam dawn ila,
Finna mual a dang si a,
Thlirna tlang a thuhmun si lo’
a’n ti mai te hi Solomona thufing a pawl hle a ni. A ngawt tak a, finna mual a dang a, thil zawng zawnga fin hi mihring theihna atang chauh chuan theih a ni lo va, ‘Lalpa tih hi finna a ni’ tih a ni reng a ni.
‘Chung Pathian awm loh thu a aupui ang,
Chu zawng, finna thuam bel tan a rem lo ve’
a’n ti ngawt mai te hi a va thuk tehreng em! Pathian awm zia a sawina te pawh a tih theih ang chu. Finna a thuk poh leh Pathian ropuina a lang chiang deuh deuh thin reng a ni.
Chhandamna lai mu
Then lina hi ‘Chhanchhuahna’ tih thupuia hmangin chhandamna leh rinna chungchang tar lanna a ni a. Chu mai a ni lo va, a hma zawnga beidawnna, Pathian hawisan nia inhriatna, khawtlang nun tha lo zawng zawng, kohhrana rin hrang hrang buaina zawng zawng te chu he then lina-ah hian a chhanna hmuh tur a awm a, chumi zawh lamah pawh Chawia hian thlemna la tawk cheu mah se Krista zarah chu thlemna chu a dodal theih tawh a ni. Phek 102-naa,
‘Chhingmitin Pathian zawng suh la,
Thinlungin zawng zawk nang che’
tih te hi a thu ken a thuk hle a. Muantea hian khawtlang nun a veizia leh a chhanna chu eng dangah ni lovin Pathiana a awm a rinzia a lang a ni. He bungah hian chhandamna lai mu fiah zeta tar lan a ni a,
‘Chuta Pathian Beramno khai kan chu,
Hmangaihna ropui lan chhuahna,
Chu thu chu rinnain vuan ang che’
tih te hi sermon ropui tak a tling awm e.
He lehkhabu hausa zet hi phek tlem tea sawi zawh chi a ni lo va, mihring te beidawng nia kan inngaih laia Pathiana beiseina kan la nei zia phek 81-na te kha han chhiar la, Pathianin min ensan nia kan inngaih lai pawha Pathian chhia leh tha hriatna min la pe a, min la awmpui a ni tih Chawia’n a beidawn fe hnua Pastor a pan hian a ti lang bawk a. Heng zawng zawng hi hriat loh bik atan chuan a uiawm e. Chawia’n chhanchhuahna a chan hnua a buaina a thlir letna hian tawp khar ila, hetiangin-
‘A duhsam pathian a din a,
Pathian niin a ngai a;
A pathian chu au ruaiin,
Theih tawpin zawng mah sela,
A din chawp pathian a ni miau a’.