Kan hriselna mawlh hi

  • Mahmuaka Chhakchhuak

Khawvel ram changkang zingah pawh America te hi chu kawng engkimah an chungnung a, ram dang zawng aiin hriselna kawngah pawh an inenkawlna a tha bik a, kan ram, a bik takin Mizoram tana awh-awm tak tak vek mai hi a ni. Tun dinhmunah lungawih leh duhtawk mai loin hriselna kawnga hma an sawn zel theihna atan tum (Objective) pawimawh tak tak an nei bawk a, chungte chu: Cancer vanga thihna tih tlem, Lung natna vanga thihna tih tlem, Thisen sang leh zunthlum natna tih tlem, Vaihlo hman tih tlem, Kum tlingloa naupai tih tlem, hrileng laka natna thleng thei (infection) tih tlem, Naupang thau lutuk (childhood obesity) tih tlem leh rilru lam natna, a bik takin Depression tih tlemte a ni.

A zavai chuan sawi thei lo mah ila hriselna kawng kherah hi chuan ram changkang lo zawk kan nihna hi hnufum phahna atana hman a rem chiah lo mai thei a, a chhan pawh inbiak pawhna a thain ram changkang zawkte nen pawh kan dinhmun inthlauhna chu lo awm bawk mahsela nasa takin hma kan sawn ve tawh tho a ni. Chumai bakah sorkar lam atanga system tihdanglam lo ngai pawh nisela an kalphung engkim a zir theih vekin a hmuna kal kher lo pawhin internet hmangin thil tam tak a hriat theih bawk avangin ram changkang lo zawk kan nihna avanga kan hnufumna hi chu a dik vek theih chiah awm loh e. An kalphung ang diak diak chuan kal ve thei chiah lo mah ila a tam zawk chu kan ram tan pawha tihve theih a nih ngei erawh a rinawm avangin keimahni duhthua innghat a ni zawk thei ang. Chuvangin sorkar lam atanga mumal taka inkaihhruaina kan neih chuan ram changkang zawkte angin hriselna kawngah ngei pawh hma kan sawn ve thei reng tihna a ni. US ah hian Cancer hi Lung natna dawta an thihpui tam ber a ni chungin kum 30 liamta chhung khan Cancer vanga thi zat chu hmun thuma thena hmun khat dawnin a tlahniam tawh bik lehnghal a.

US lam hi sawi thui hlek ila, kum 1990 atang khan kumtinin 1% in Cancer vanga thihna hi an tlahniam a, kum 2015 – 2019 ah phei chuan a leta tlahniamin kumtin 2% velin an tlahniam thung a ni. Hei hi an inven vangte, screening, hma taka diagnosis lak vangte, treatment leh Cancer tellohna khawvel din tuma kan hmalakna kal zel a ni an ti. American Cancer Society (ACS)-in an tarlan danah chuan Cancer thlentu zinga 42% chu ven theih a nih thu sawiin mei zuk, thau chhe ngah lutuk, zu in, ei tur tha ei loh leh taksa sawizawi loh vanga thleng thei a nih thu an sawi.

Pathian zarah mizote hi kan vanneiin ramhmul damdawi kan tih mai, hnim leh thlai chi hrang hrang atanga natna tihdam ve mai theih hi engemawzat kan nei a, kan vannei hle a ni. Pi leh pute atang tawhin damdawi chi hrang hrang kan lo inchawhin dampui tam tak kan lo nei tawh bawk a, vawiin thlenga kan la ngaihlut em em te pawh a awm. Lalruanga dawi burte ngei pawh hi thil ho tak angin lang mahsela mi tam takin an dampui tlat si thinin, intih pem palha japanhlo hnah tui sawr hnawih nachang kan han hre tlat te hi tunlai thiamna atang pawhin a that lohna engmah an la hriat chuan loh hi. CoviD hri kai (CoviD positive) te tana tuin emawni tlangsam hnah tui sawr a tha ni awma a sawi leh tawh kha.

Mizote hi hmasawn chak tak kan niin kan duhnaah chuan chelh hman rual loha tlan thin mi hi kan ni. Kan thalaite rengin hnam dang thil an entawn nasat chak danahte hian hnam ang pawha inkaihhruaina leh inzirtirna engmah kan nei hman meuh lo chu a nih hi maw le. Chutih lai chuan hriselna lamah erawh chuan a tupawh mai hi hma kan sawn mawh viau thung a, kan inthlahdah ngaiin kan la inthlahdah rengna hi kawng tam tak sawi tur a awm thei ang. Tunhma lama Malaria kan buaipui nasatna erawh chuan awmzia a awm hle mai a, Kawthalo leh TB-ah ngei pawh kan ziaawm tawh viau. Chutih lai erawh chuan HIV lamah kan than a thu thung deuh em ni a tih theih a. Nikum hmasa lawkah em ni kha nitin HIV kai thar 9 ang vel kan nih kha? BP sang leh Kal thalo nei pawh statistic lakna awm chiah lo mahsela kan pung deuh em ni a tih theih bawk ang.

Zunthlum (Diabetes) nei pawh kan pung ta viau mai a, BP sang leh Kal thalo neih awlsamna pakhat a mithiamte sawi Chi al ei tam pawh hi chhungkaw tinin chawhmeh bela al baka kan la liah uar dan atang hian kan la pung deuh deuh dawn ni pawhin a hriat. Sa (meat) lam kan ei uar tak chinah ngei pawh hian zunthlum leh thin lam tha lote pawh hi kan pung tial tial mai angem a tih theih. Street food leh fast food mai bakah Multinational brand KFC leh kawngsira sa hem hmin ei mai theih chi te pawh kan chhawp uar sawt zel mai bawk si a, kan kain a duh viau karah hian kan taksa hian alo haw thei hle thung si a. Thianhoa khawilai hmun emawa eikhawm let lette hi kan uar viau maite pawh hian kan hriselna lamah a tha lo zawngin nghawng a nei thei bawk a ni. Ei leh inah a chintawk kan hre tak tak thin si lo pawh hian kan taksaah nghawng tha lo tak a nei thei bawkin mizo zingah phei chuan a hmeichhia mipa pawh danglam chuang loa kan dul a kiar hlawm tak viau mai tanna hi kum tam ala ni lo ang.

Kan ei tui a, duh duh ei thei kan ni tawh mai. Kan rama awm lo thilte ngei pawh ni reiloteah kan chah thleng thuai thuai thei bawkin khawvel letliam ami te ngei pawh tui ti takin kan lo ei ve thei zel ta bawk a. Pawisa a awm phawt chuan theih loh a awm lo a ni ta ber mai. Chutih lai erawh chuan kan taksa mamawh leh ngeih zawng lam aiin kan kain a duh zawng thil hi kan ei tam mah mah em a tih theih a. Chu chuan nghawng tha lo tak a neih thei zawk tlat si avangin thau tak tak kan lo tam tate pawh hi hetiang vang hi a nih ngei a rinawm. Taksa sawizawi lamah kan thatchhiat leh bawk si avangin leh kan mut tam bawk si avangin kan taksa alo thau awlsam a. Kan lo hahdam tak avangin leh lirtheia chuan kan uar a, kea kal kan uar tak si loh avangte hian kan taksa pawh a derthawng sawt hle mai a, Stroke leh Heart attack nei pawh kan pung nia hriat a ni. Cancer-ah phei chuan India ramah kan chungnung larh a, kum rei tawh tak atang khan tlem lam kan pan thei meuh loa sawi a ni. Chung mai bakah chuan ruihhlo hmansual lamah kan ziaawm thei meuh chuang lo bawk a, chumiin a ken tel harsatna chi hrang hrangte pawh kan tawng chho mawlh mawlh a nih hi.

Kan ramah hian pawnlam atanga kan taksa tana thil tha lo thei kan lakluh tam tak sawi tur a awm a, kan sawi kim hman rih lo ni zawk mai se. Keimahni ngeiin kan fimkhur loh vang leh kan ngaihsamna avanga natna kan neih leh kan thihpui tam takte hi chu kan pumpelh theih a awm ve bawk a ni. Restaurant leh thingpui dawr kan tih ang chite ngei pawhin thianghlimna kawnga tan an lak lehzual a pawimawh a, sum leh pai lama hlawkna aia midang tana malsawmna kan nih theihna zawk chu thlir thei hram ila ava tha dawn em. Hlawk duhna avanga Nimbu tuia Acid pawlhte, Ajinomoto kan uar te, ei leh in tur an chhawpna hmanrua tui thianghlim lo tak tak hmanga an sil thinte leh a hmelmawina lam an uar lutuk tate hi hriselna lamin a tawrh theih dawn avangin bansan ngam ila a tha viau a ni. Helama inzirtirna kan neih uar loh phei chuan tun hma lama kan la hriat ngai loh natna chi hrang hrang nei hi kan pung telh telh thei a, naupang thau tak tak kan ngah tak chhan te pawh hi tun hnai atang chauh nia hriat a ni. Hnam anga hriselna kawnga inzirtirna kan neih thar leh hi thil tul tak a ni a, kohhran leh tlawmngai pawl lam atang pawha vei tharna kan neih hi a tul viau bawk a ni. Kan hriselna mawlh hi i vei thar leh ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427