- Zirsangkima
Mak deuh leh ngaihnawm deuh mai chu mumang chanchin hi a ni. Kan mut a tui viau hian mumang kan nei ngai lo, an tih hi ka awih ta. Ka thawnthu ziah te ngei pawh hi mumang lama ka ziah sa a awm nawk nia! Zíng kár lama ka mang \hinte an ni hlawm. Ka harh a, ka inbual a, ka ziak chhuak fo mai. Hetiang deuha mumanga thil lo hmuh lâwk, a hnua a taka chang leh chiah chiah hi in nei ve ngai emaw ka hre chiah lo. Sâp zíngah pawh mi lehkha thiam, lehkhabu ziaktute leh hla phuah thiamte paw’n an lo nei fo mai a lo ni a!
Khawvêla poetry lãr ber zíng chhiar tel reng tawh tur, “Kubla Khan” phuahtu English poet lãr, Samuel Taylor Coleridge (1772 —1834) pawh khân kha a masterpiece kha a mumanga a ziah lâwk a lo ni. Chhùnah a muthlu a; a mumangah chuan mi pakhat hian poem a lo chhiarsak a. Tlar 50 chuang a mumangah vêk chuan a lo ziak tawh a. A \hian pakhatin a mu chu a ti harh hlauh mai a; tichuan a ziak chhuak leh ta a ni.
Scottish writer lãr, RL Stevension ( 1850—1894) kha kan hre fur àwm e; “Dr. Jekyll and Mr. Hyde” ziaktu kha. Kha lehkhabu kalhmang (plot) pawh kha mumanga a hmuh lâwk tho a lo nia! Ngawi teh, High School-a English Rapid Reader-a zir hman kha chu kan nau chhe tawh bîk vak lo a nia! English novelist, Marry Shelly (1797—1851) lehkhabu lãr leh hralh la kal reng, kum 1818 January ni 1-a tih chhuah, gothic horror lehkhabu, “Frankenstein” thawnthu pawh kha a mumang lama a ziah a ni ve tho bawk.
Guiseppe Tartini (1692 —1770), Italian Baroque composer leh violinist pawh khân zan khat a mumangah Setana hian violin a lo tumsak a. Mawi a ti êm êm mai a. A harh zawk a, violin-in a tum ta nghâl a. A kut chhuaka ropui ber (masterpiece) “The Devil’s Sonata” chu a phuah chhuak thei ta a ni.
John William Dunne (1875 — 1949) kha British sipai, aeronautical engineer leh philosopher a ni a, a lehkhabu ziah, “An Experiment with Time”-ah a mumang a taka thleng dik chanchhin a ziak a. 1898 kum khán, zan khat chu a mumangah Martinique thiarkár tláng kàngin Paris-a factory a tih kan hi a lo thlír a. French sawrkar hnênah mi 4,000 thi mék chhanchhuak tùrin a lo ngèn chiam mai a. A hnu 1929–1932 chhúngin Martinique thiarkár tlángkàngah mi 36,000 teh meuh an thi a ni.
US President ngaihsanawm ber zínga mi, an President 16-na Abraham Lincoln-a pawh khân kah hlum a ni dáwn tih a hre lâwk tlat—a mang lamah! Zan khat chu a mumangah White House hi a lo reh ruih a. East Room lam a\angin \ap thãwm a hria a. A va a phei a; a thil hmuh chu a mak rêng lah taka. Kuang chhúngah chuan amah chu an lo zalh a, mitthi puanin an lo tuam hlûn mai a lo ni! Sipai véngtute chu tunge thi tih a’n zawh chuan, ‘President mi sualin an kâp hlum a,’ a ti ta mai a! A ruang chu a inhmu ta ngei a.
He thu hi a nupui, Mary Todd Lincoln leh a \hioan \hate a hrilh a. Anni chuan, ‘Mumang mai mai, theihnghilh tum rawh,’ an lo ti sam êt a, an lo lâk thutakpui dèr si lo. Mahse, a hnu lawk April 14, 1865-ah Lincoln-a chu stage actor lãr John Wilkes Booth-an “Our American Cousin” lemchan (play) Ford’s Theatre, Washington, DC-a a en lai chu a kâp hlum ta rêng a nih kha. Mak ve deuh mai chu, a mumanga a inhmuh ang chiahin a ruang hi White House-a East Room-ah an dah ve chiah mai nia!
DejaVu kan sawi tam hman ta lo. ‘Hmãnah hetiang hian/hetah hian ka awm tawh thãnin ka hria,’ kan tih \hin ang hi a ni. Mi \henkhat chuan, ‘Mumanga kan lo fan tawhnaah kan kal leh a ni duh,’ an ti a, ka awih deuh. Kal/fang tawha inhriatna kan neih tlatna chhan hi a awmin ka ring tlat.
A tàwp nána ka sawi duh chu hei hi a ni: Pathianin mihring min siam sipisial-zia hi! Nunna nei ve dang—ran te leh thlai te aia kan chungnunzia ti chiangtu niin ka hria.