- Debbie Rinawmi
Inkhawm hi kan culture a bet khawpin kan inkhawm a. Kan inkhawm hnem a, kan inkhawm zing bawk a; chutihrual chuan kan rilru sukthlek en in kan induhkhawp lo fo si. Mahni chhungkua insawisel chiam hian rah tha a chhuah mawh hle a, chuvangin inkhawm lo ta ila kan dinhmun tur hi ngaihtuah ngam a ni lo hial ang.
Mizo te chu…
Mizo te hi hnam naupang tak kan ni a, hnam upa leh puitling tak te nena tehkhin chi kan ni lo. Hnam upa tawh tak te’n kum tam tak an lo buaipui tawh kha an beih fe hnua an hlawhtlinna emaw an rah chhuah kan hmu a, hun rei lo te chhunga neih ve kan tum thin. Zu zawrh chungchang ah pawh hian a ni, thildang ah pawh. Hmasawn tur leh rah tha chhuah tur chuan hun rei tak kawng dik zawh tuma tan lak a ngai awm e. Mizo te hi kan hnam a la naupan vang nge ni kan rilru hi a nghet lo va, hei hi thil pawi tak a ni. Bible-ah Nova chanchin kan hmu a, kum 120 chhung ngawt lawng a tuk a nih kha. Kan hnam kan sawi bik viau na a, thalai zia te pawh hi a ni awm e. A hlawhtlinna hmuh nghal duhna (instant gratification) hi kan ze pakhat ah a chang tawh a. Engkim ah hian ‘nghal’ hian min hip a ni ber e. Zirna ah pawh hian thui tak chu kan zir ngei e; amaherawhchu hriatna leh thiamna tak tak nei turin mi tam tak chu kan dawhthei tlat lo. Civil service te pawh Mizo kan tling thei lo tiin a zir ve lo thlengin an hla berah kan nei a. Kan vela hnam dang te hi chuan middle school atangin tum ran chungin lehkha an zir chho a, keini ah chuan mi tam tak chu college zawh ah coaching kan kal a, tling mai turah kan inngai thin. Khawtlang pawh hian hetiang hmuh hian kan hmu deuh bawk a, he kan rilru hmanhmawhna leh hlawhtlin nghal duhna hi tei rei peih lohna leh taimak tawk lohna rah chhuah niin a lang. Kan nun kawng tam tak ah pawh hian a ni, politics thlengin. Kan ei tur te pawh ‘instant noodles’ tih te; kan vun leh taksa inenkawlna ‘instant fairness’, ‘instant whitening’ tih te a ni ta. Kan vun enkawlna rei tak hman ngai ai chuan vawi tlem te hnawiha lang nghal thei kan duh tawh. Banking chungchang ah pawh hian bank-a rei tak tak nghah ai chuan Online Payment Companies- heng Google Pay, Paypal, Payonee, Alipay adt atanga thawn zung zung, kan thawn ruala thleng zung zung hi kan rilrem tawh zawk a ni. Khawvel changkanna leh hmasawnna pawh hian he lam hi a hawi zel a nih hi. Kan a rah hmuh nghal duhna hian kan thlarau nun thlengin a nghawng kan ti thei ang. Nitina zawi zawia Pathian pawla kan thlarau nun a tha zawnga sawh ngheh ai chuan rik phut, rik hluai khan hmasawnin kan inhria a, chutiang ang thawm a awm loh chuan mawhpuh tur kan zawng ruai thin.
Inkhawm mawlh mai hi…
Heng harsatna zawng zawng, harsatna a nihna pawh kan hmuh thiam loh karah hian inkhawm hi kan va’n mamawh em! Inkhawm tlem rawtna te a awm ta a(tum danga khel ah dah ila); amaherawhchu, Mizo te hian inkhawm mawlh mai hi ka va mamawh tehlul em! Hnam dang, ram dang kan sawi lo va, Mizo hnam a ni kan sawi ni. Ram dang ah chuan intih thawvenna tur tam tak, hmun tha pui pui an nei a, keini ram ah chuan kan nei ve lo. Peng lawk ila, thil hrang hrang avangin rimtawngna (stress) leh rilru lam dam lohna hrang hrang te mihring te chung ah a thleng thei a, thil nihphung a nihna lai a awm. Chuvangin, a dawnsawn dan tur inhrilhhriatna leh inpaih thawlna hmunhma leh hmanrua te hi a pawimawh hle a. Hei tak hi kan la pachhiatna lai a tih theih awm e. Lungngai leh rimtawng zawng zawng hi vanduai taka inngai an ni lo tih atanga inzirtir te pawh kan ngai a ni. Hetah tak hi khawvel thil ah chuan hmanrua emaw hmunhma kan nei tha lo a ni thei, inkhawmna hun kan nei hi a hlu in a va vanneihthlak em! Inkhawm leh a kaihhnawiha inhman hi inzawm mahse thil hran daih a ni a, tun hunah pawh hian inkhawm chauh a ni kan sawi ni. Inkhawm hian thlarau lamah engtin emaw taka hlawkpui viau nia kan inhriatpui loh lai pawh hian Pathian hian mal a sawm thin khawp mai a; heng rilru hahna, natna leh rimtawngna nei tan te hian a hahdamthlak a, inkhawmna hmun chu khawi hmun pawh ni se, kan hahdamna a nih avangin hmun him a ni a, chutianga thlamuang taka kan awm na na chuan rilrua Pathian lam hawi pawh a awl thin. A ni tak tak a, inkhawm hun lai chuan pawn lama buaina zawng zawng kan kalsan thin avangin engthawl takin kan haw thin a nih hi.
Isua kha inkhawm hunah khan a inkhawm thin tih kan hmu a, rawngbawla a chhuah hma khan chutiang chuan inkhawmna hmunah thu te ngaithla in zawhna te a zawt thin a nih kha. Chutiang chuan keini Amah zuitute pawh hian a ngaih pawimawh hi kan ngaih pawimawh a, a hnungzuia kan kal hi a tul a, chutah chuan takna leh damna famkim zawk chu a awm a ni. Kan ram ang hliam tuar nasa tak tan phei chuan inkhawm uar deuh deuh hi kan tih tur tul, kan ngaih pawimawh hmasak tur a ni si a; inkhawm chuan Pathian ngaihsakna a keng tel tlat a ni.