- PC Thang Zikpuia
Kan ‘lêng zèm’ hla thu tam tak ziaka kan hmuhah hian ‘biahthu’ tih hìan hmun a luah tam hle a, hei hi mi thenkhat chuan ‘h’ tel lo hian ‘biathu’ tih zâwk tur a nih thu an sawi ve bawk a. Hemi chungchângah hian inhnialna a awm deuh fo mai niin a lang a; amaherawhchu, ‘biahthu’ tih tur nia ngâitute leh ‘biathu’ tih tur nia ngâitute hìan anmahni tanna lam ve veah hian technically-in tan fung tih tlâk an nei mumal ngai meuh lo em maw ni chu aw tih tur a ni thin.
Mizo tawnga verb thu mal kan neih ‘bia’ hi modified form chi hnih nei a ni a, subjunctive mood-ah ‘biak’ tia ti danglamin, immperative mood-ah ‘be’ tia tih danglam thin a ni a; ‘biah’ tih erawh hi chúan eng mood-ah mah kan hmang ngai lo niin a lang. Heti chung si-a kan hla thu lama ‘biahthu’ tih thu mal kan neih tâk nawlh si hi a tò bul hriat chìan a châkawm lo thei ta lo a, “A tirah chuan ‘biahthu’ tiha ‘biah’ hi ‘bia’ atanga lo kal tho niin, ‘thu’ nena kan han lam kawpnaah hian ‘h’ hi lam ri telin, Mizo hla thu bil atân ‘biahthu’ tih thu mal hi kan lo nei ta mai a ni àwm ang e,” tih ngaih dan a awm ve thei a.
Amaherawhchu, noun thu mal ‘thu’ hi a kawppui verb thu mal nen gerund phrase an nihnaah reng reng chuan ‘thu’ hi verb thu mal indicative mood form hmanga qualify-tira, “Mipuiin an lungngâi thu an rawn thlen,” tiin leh, “Min thlahlel thu a sawi,” ti tein ‘lungngâi thu, thlahlel thu’ ti tea tawngkam chelek a ni ngai lo a; verb thu mal hi a subjunctive mood form zâwk chelekin, “Mipuiin an lungngaih thu an rawn thlen,” tiin leh, “Min thlâkhlelh thu a sawi,” ti tein ‘lungngaih thu, thlâkhlelh thu’ ti tea sawi a ni thin zâwk a. Chuvangin, gerund phrase atâna verb thu mal indicative mood form leh noun thu mal inkawp, ‘lungngai thu, thlahlel thu’ tih ang chi hi a dik loh ang bawkin, verb thu mal indicative mood form ‘bia’ leh ‘thu’ inkawp ‘bia thu’ tih pawh hi Mizo tawng kal phungah hian tawngkam (phrase) dik niin a lang ta lo a ni.
Hetiang hi a nih avangin, kan pi leh pute khân verb thu mal indicative mood form ‘bia’ leh ‘thu’ hi lam kawpin, tawngkam pai leh ulh zetin ‘bia thu’ tih hi an lo chelek duh bik a rinawm loh a; chuti a nih si chuan ‘bia thu’ tih atanga ‘biahthu’ tih thu mal hi nei chhawm ta anga inngaih hi chu a grammatically chuan pawm a harsa deuh dâwn ta niin a lang.
Tun hnaia hemi chungchâng thu kan sawi rikna, WhatsApp-a ‘Mizo tawng Huang’ group-ah chuan ‘bia’ tih hi Hakha tawngah chuan ‘thu’ tihna tho a nih thu rawn sawi ri an awm ta khauh mai a (mi pakhat chuan Lai tawngah pawh ‘bia’ tih hi ‘thu’ tihna tho a nih thu a sawi ve bawk). Hetiang hi a nih chuan Zo hnah thlâk chi pêng hrang hrang tawngte hi a la inzûl hle hlawm a, thu mal awmze inang reng han lam kawp te pawh thil awm thei a ni a. Kan hla thu-a ‘zuapa’ tih leh ‘chûnnu’ han tih ang chi-ah te pawh hian ‘zua’ tih leh ‘pa’ tih hi awmze thuhmun reng a ni a, ‘chûn’ tih leh ‘nu’ tih pawh hi awmze inang reng a ni bawk a; amaherawhchu, hla-ah te chuan hla thu chei màwi nân ‘zúapa, chûnnu’ tiin thu mal anga lam kawpin ka chelek dun ta mai a. Hetiang bawk hian thu mal awmze thuhmun reng, Hakha (or Lai) tawnga ‘bia’ leh Lusei tawnga ‘thu’ hi hla thu lamah ‘biathu’ tia lam kawpin, thu mal angin kan lo chelek zui ve ta mai a ni zâwk ang em tih hi rilru-ah a awm ta a ni.
Tichuan, ziah leh chhìar te kan lo thìam ve tâk hnu-a kan hla thute ziaka kan dah ve tâkah khân, Hakha (or Lai) tawnga ‘bia’ leh ‘thu’ kan lam kawp ‘biathu’ tih hi thlûk neia kan sak riknaah te ‘h’ ri tel anga a lan theih avangin, kan mi hmasate khân ‘ùiawm’ tih turah ‘uihawm’ ti tein leh, ‘leilawn’ tih turah ‘leihlawn’ ti tea mi an lo ziahsak tâk rawk ang deuh khân, ‘biathu’ tur hi an lo ti ‘biahthu’ palh ve ta mai ang a, chutianga kan mi hmasate’na ‘biathu’ tur an lo tih ‘biahthu’ palh tâk chu kan lo hmuh hmasak dan leh kan lo hriat than dan a lo nih tawh si avangin, ‘biahthu’ tih hi kan lo lunglèn laklawh tawhin, kan ngaizâwng hlen ta zâwk mai em ni ang le?
Kei pawhin hman deuh khân social media-ah chuan ‘biahthu’ tih hi Mizote’na kan hla thu bil liau liau atâna kan thu mal chher, kan thu mal dialect a nih avanga hlut taka vawn him a pawimawh thu kha ka lo sawi ve zauh tawh a. Amaherawhchu, kan Zo hnah thlâk unau Hakha tawng emaw, Lai tawng emawa ‘bia’ hi ‘thu’ tihna tho a lo nih ngat zawngin, thu awmze inang lam kawpa ‘zuapa, chûnnu’ kan tih ang huangah hian kei chuan ‘biathu’ tih hi ka dah ve nghal ang a; prose emaw, poetry emaw pawh ni sela, tawng bulthum awmzia leh grammar atanga chhui chian dâwl zâwk na ná nâ hi chu î-he lova pawm thei turin ka ko ka thlâk ngam zêl dâwn a ni.