Behlawi thatna

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKEUNA

Behlãwi hi saptawng chuan ‘black eyed pea’ tih a ni a, kum 2000-2002 chho vela America-a rimawi tum pãwl lãr tak pawh kha ‘the black eyed peas’ tih ve tho thin kha an ni a; mahse behlãwi nen chuan ngaih pawlh tur a ni lo. Hindi chuan ‘lobhia’ tih a ni a; a species chu Vigna unguiculata (L.) Walp a ni. A lo chhuahna tobul chu Nepal niin west Africa-ah an ching tan a, china leh India thlengin kan ching a; kum zabi 17-na lai khan African saltanghote’n virginia-ah rawn luhpuiin chin pun chhoh zel a ni a, Mizoramah engtik lai vel atang khan nge kan chin tan ve tih erawh hriat a harsa tawh hle. Zopa Thlawhlai sãwmfang mual tin mawitu anhnah tuitak behlãwi bai tel lo hian chhungtin chaw ei a tui thei lo. Nula-tlangval hmeltha elkhen pawh ni se behlãwi bai ei duh lo tawp chu an vang viau ta ve ang. Amahah hian vitamin A-Z a awm ni berin a lang. Chuvangin, a thatna chihrang hrang i han bihchiang teh ang:

HRISELNA ATANA A TANGKÃINATE

Behlãwi hi a tui satliah mai ni lovin anhnah hrisel leh hãng tak, chhawrnaawm tak a ni a, kuang, hnah nei, hrui zãm chi ni niin a pãr var, pãwl, nawinãwk etc. awmin a rah leh a hnah chenin a ei theih vek a; chuvangin, taksa hriselna atana a thatna tårlang ila:-

INTIHZÃNNA

Rih lutuk, thãu lutuk (overweight) hi natna ni lêm lo mah se thil hreawm tak a ni. Mahni rih tur aia rih lutukte leh thãu lutukte hi inthazawhlohna leh tuanfumna a ni a. Kan chet zung zung theih loh chuan hnathawh a sãwt lova, kawng tinrengah harsatna min thlentu a ni chãwk thin a, natna chihrang hrang vei pawh a awlsam phah thin. Behlàwiah hian fiber a awm that em avangin taksa rit lutuk paih hniam nan a tangkãi hle. A rah leh a hnah, a kung chang tawh thlengin ei theih a ni. A theih hram chuan a rah emaw, a hnah emaw pawh ni se a hel (uncook)-in ei thin ila a tha ber a; a rah no hel ei tura chaw einaa kan chhawp thinte hi intihhmuh tlãk tak a ni. A hnahte pawh bai/kang kher lovin a hel veka ei thin a tha zawk. Thlãi hnah leh rah reng rêng chhum hmin hian a thatna leh chakna a tichhiain a tlem phah zawk a,, chuvangin, a hel ngeia ei thin a tangkãi zawk tih hre reng ang che.

VITAMIN & MINERAL THA THLENTU

Behlãwiah hian magnesium, vitamin ‘A’ leh mineral, folate-te a awm that avangin abikin nãupai tan a tangkãi bik a, nau piang sual tur a veng tha hle thei a, chuvangin, nupa tuak thar leh naupãi tantirte’n a hela ei hrãm hrãm thin a tha hle.

LUNG HRISELNA

Behlãwiah hian lung hrisêlna atana pawimawh Phytosterols thãuchhia (cholesterols) paih hniam theitu a awm avangin lung hrisêl nan ei fo a tha hle. Tin, Phytosterols hian cancer vei mai theihna pawh nasa takin a veng thei bawk nia ngaih a ni.

TAKSA THANLENNA

Behlãwiah hian taksa thanlenna hlo (protein) awm tha hlea ngaih a ni a, hei hi taksa tana chaw tha (nutrients) pawimawh tak a nih avangin vun, sam leh tin tante a tangkãi hle a; zunthlum vei tamchhãwl mai turte hian ei fo thin se a tha hle.

THISEN TLACHHAM TAN

Behlãwi hian chawtha mineral, folate, fiber, protein a ken that avangin Thisen red blood cell tlachham (anemia) tan damdawi tha tak a ni. Chuvangin, naupangte atangin behlãwi ei tam tir hi Thisen cancer leh cancer dang vei theihna laka vengtu tha tak a ni tih hriat reng a pawimawh hle.

THÃLBE CANCER VENGTU

Mithiamte chhut danin folate tamna chawtha ei tam thinte zingah 69%-in thãlbe cancer ( Pancreatic Cancer) an pumpelh thei nia hriat a ni. Thãlbe cancer hi cancer zingah chuan rãpthlak ber leh hlauhawm ber pawla ngaih a ni. Kum 2/3 liam ta mai khan nu pakhat thãlbe cancer vei ka enkawl ve zawk a, min zawhna chu hei hi a ni-“ka pu, ka la dam chhuak thei ang em le; phaiahte kal ta ila a beiseiawm ang em le?” a ti a, A natna a hrechiang bawka a khawngaihthlak hle mai! Kei chuan – “Pathian thu thu a ni e, engmah tih theih ka nei lo; Lalpaah innghat tlat la Anin a hruai zel ang che” tiin ka chhang a. A hnu rei vak lovah he khawvel hi a chhuahsan ta a ni. Nu valai, hmeltha si, chêrna leh hmêlhemna nei si lo a ni a; ka lainat lutuka tun thleng hian ka theihnghilh thei lo. Hetiang natna laka vengtu tha tak chu behlãwi leh be lam chi reng reng hi a ni thei a, chuvangin, behlãwi hi a that dãn ber a helin ei fo thin la thãlbe cancer I pumpelh thei ngeiin a rinawm e.

ZUNTHLUM VENGTU

Bethlãwiah hian chawtha folate, protein leh mineral etc. a tam avangin thãlbe tuihnãng tlem tur a veng thei a; hei hian sugar level siam thain ril (gut) thlengin a siam tha thei a, chuvangin, behlãwi leh be (bean) lam chi ei tam thin hi zunthlum avanga chauhna awm thei laka vengtu tha tak a ni thei.

THISEN SÃNG TAN

Thih thutna thlen tamtu ber pawla ngaih chu thisen sãng (hypertension) hi a ni. Kei ngei pawh kum 17 kal ta khan hetiang avang hian ka tlu thut (stroked) tawh; bike khalh chak ve thei tak ka ni thin a, mahse, tunah chuan mi phurhah ka chuang thei tawk tawk. Behlãwiah hian potassium leh iron a awm tha a, hengte hian chakna thlengin thisen kal a siam tha a, lungphu chãwl lakah leh tlukthut theihna lakah mi a veng tha a ni tih hriain behlãwi ei tam hi a pawimawh tih hria ang che.

RUH CHAKNA

Ruh no, mawih, keh awlsam, ram (soft & brittle) hi abikin hmeichhe upa lamah a tam duh tlangpui. Tin, naupang thang lai calcium tlachhamte hian osteoporosis natna an vei duh hle. Chuvangin, heng laka fihlim nan hian behlãwi ngainat hram hram hi kan tih mãkmawh a ni. Behlãwia iron leh calcium awmte hi an rin tlak hle a, iron leh calcium siam chawp ei uar ai chuan calcium tamna thlãi ei uarte hi damna tluantling thlentu a ni chãwk thin.

THAZÃM INRÊL VÊNGTU

Hriatna thazãm inrêl dãn (Nervous System) hi awmze nei takin Pathianin a zam phan chiat a, hrui khat lek pawh tibuaitu emaw a chah vaih chuan natna syntom hrang hrang a lang chhuak thei. Lung leh chuapte pawh hetianga mumal leh awmze nei taka inthlunzawm hi a nih avangin behllãwia amino acids tha tak awm hian kan hriatna thazãm inrel bãwl dan a pui tha hle a, chuvangin, thawchham (asthma) leh lungphu chãwla thih mai theihna pumpelh nan behlãwi ei uar a pawimawh hle.

CHAW PÃI TAWIHNA

Behlãwiah hian fiber a awm that angin ril chak lo, ril hrisel lo avanga chaw pãi tawih tha hlei thei lo tan behlãwi ei tam a pawimawh hle. Ril a tichakin a tihrihsel a, chu chuan chaw påi tawih a tiawlsam thin a ni.

MIT VÊNG THATU

Nitin, thlatin, kumtin kan lo upa tial tiala mit a chak lo tial tial thin. Hetih hun lai hian mit pêng pawimawh tak tak (eye tissue) hian chawtha chãwmtu a mamawh tial tial thin. Heng eye tissue chawma vawngthatu chu vitamin ‘A’ hi a ni. Behlãwiah hian vitamin ‘A’ tha tak a awm avangin mit tha I neih reng theih nan behlãwi hi khêl lovin ei thin la I inchhir lovang.

A TLÃNGKAWMNA

Behlãwi hi tha hle mah se kan chin dan leh ei mêk dan erawh hi chu hriselna atan chuan duhthu a sãm lo hle. Kan ram leilung tha tak leh hãng tak leitha hman pawh ngai lêm si lova damdawi hlauhawm Dichlorodiphenyltrichloroethane (DDT) leh rannung thahnatur (pesticide) hmanga hnah hlåi duah hluah maia kan ching thin leh chumi hnua hmana chingal, saum leh sawda hmanga kan han bai phuanleh buah te, a rep un tãwk kan han ei zel maite hi chu thil tha ber chu niin a lang lo a ni. Chuvangin, a nihna ang anga thar chhuah (organic food) hnuah pawh a chakna bo lova a hel (uncook)-in han ei thei ila phei chuan India rama cancer vei tamna ber kan ni bik kher lovang tih hi suangtuahna thui tak min neihtir mektu a ni e.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427