Chutiang lam a ni lo
- Rempuia R. Lutmang
‘Lengzem’ thla tin chhuak chanchinbu, September 2021 chhuakah a hnuaia thu hi a chuang a: “Ram lailia miten an chhehvela mite ‘Zo-hnahthlak’ an ti a ‘hnahthlak lo nih bik duh vak an awm lo ang ve tho hi a ni” tih a ni. A ziaktu hi ka hre lo, a ziaktu hming a lang si lo a. A bu hi ka hmu ve phâk mai rih lo a, thiante’n social media lama hemi awmna lai thlalak an dah chhuah atanga hre ve ta chauh ka ni.
Heta ziaktu hian ‘Zohnahthlak’ awmzia hi a hre lo a, ‘a ni em maw’ a tih angin a ziak a ni i ti mai teh ang. Ani hian Mizo tawng lehkhabu a chhiar ngai miah lo em ni ang han ti ta ila, hetiang ziak ngam chuan keini ai thlâwt chuan a chhiar hnem zawk daihin a rinawm si. A awmze mal mal lâk hrana, a hrang a hraia a sawi fiahna lâk hran diat diat hnûah a rem khâwm leh ang a, a suangtuahna chu a tak em maw a ti ta mai a ang hle; mahni leh mahni hi inhmin chawp theih a ni ve si a. Chutiang kher lo pawhin, titihonaah emaw han sawi chhuak ila, kan ngaih dan min tawmpuitu an awm chuan sawi dik em maw intih chawp theih a ni bawk.
Ngaihtuahnaa lo lût dang a awm leh a, a ziaktu hian “ram laili” a tih hi Mizoram niin a lang a, chu pawh hmanlai district pathum chauh kan neih laia Aizawl District leh Lunglei District a tin zawn deuh a la ang leh zel. Chutiang han ngaihtuah chuan amah hi Zoram pawn lama awm thin a ni ang a, Mizorama chengte tawngkam hman dan a hre lo niin a ngaih theih. Chutiang chu lo ni ta se ‘Zohnahthlak’ awmzia han ‘risk’ ngawt duh tur chu a ni leh si lo.
A thu hi han en ila: “Ram lailia miten an chhehvela mite ‘Zo-hnahthlak’ an ti a” tih a ni a; kan sawi loh pui min sawitir a tum tlat a ni ber a, “Min puh chhe mang e” lo ti ta pawh ni ila a awm viau. Mizopa ziah lehkhabu kan chhiar chuan ‘Zohnahthlak’ an tih reng rengin hnam dang ni loin keimahni an sawina zel a ni a, mi dang ni loin keimahni ngei kan insawi chhan ziah. A fiahna chu lehkhabû tam tak a awm.
Engtin chiah nge hman atang khan ‘Zohnahthlak’ tih hi kan hman kan hre duh tak zet a nih chuan lehkhabu kan bih ve a ngai. Kan bih peih lo a nih pawhin a pawi em em hran lo. A chhan chu, hman atanga tunlai thlengin, upa atanga naupang chen hian ‘Zohnahthlak’ tih hmang chin chu ‘kan chhehvela mi sawina atan kan hmang ngai lo’ tih hretute kan ni sa vek a, hlâah te pawh kan chham tel châmchi a nih hi.
Thing a awm a, a kûng atanga a zâr kan thlâk ta ang hi a ni lo. Kan zavai huamin ‘Zohnahthlak’ kan inti mai a ni. Ril leh un lutuk atanga lo irh chhuak a ni hran lo ang; kan hmang duh a, kan hmang mai a lo ni. He ‘hnahthlak’ tih awmzia hi a ngial a ngana sawi chuan ‘thlahte’ (descendants) tihna a ni a. ‘Zohnahthlak’ tih chu ‘Zo thlahte’ tihna tluk a nih chu. Amaherawhchu, ‘Zoa thlahte’ emaw, ‘Lalzoa thlahte’ emaw kan intihna tak tak ni loin, keimahni Mizo hi tawngkam dangin ‘Zohnahthlak’ kan inti ringawt mai a ni. (Thiam lo tak chungin ‘Mizo Hnahthlak/ Zohnahthlak’ tiin ni tin chanchinbu lamah ka ziak tawh a, May thla bawr vel khan a chhuak niin ka hria. MAL chanchinbu ‘Thu leh Hla’-ah pawh tlêma dang hretin September 2021 khan a chhuak bawk. A hre lo pâwla mi ni mah ila sawi tula ka hriat avanga ziak ve ta chawt a ni.)
Ni tina kan tawngkam hman bel sa thenkhat hi mi thiam tak takte’n a tobul ni âwm tak an han ngaihtuah chhuak a. Chu an suangtuahna chu an ziak chhuak a, kan hman dan leh a awmzia nia kan hriat dan nena inpersan daih te hian min han chhuahsak ta mai thin a. A hmangtute zawk hian “Chutiang ka tihna chu a lo ni maw?” tih leh rih te hi a ngai a. An rin dan tih sawi tel loin an thu dik sawi a, thu dik awm sa anga sawi loin an suangtuahna mai a ni tih ziak tel se a pawi nêp deuh tur. Mi thenkhat chu hetiangah hian a sawitu chu an mi rin zawng a nih phawt chuan an lo âwih ve nghal mai zel. Tuna chanchinbua ‘Zohnahthlak’ awmzia nia ngaih theih kan han sawi lan tak pawh kha a âwih tâwk an awm leh tawh nghe nghe ang.
Thumal dang thenkhat han phel darha a ni lo puia sawi fiah hi chu ngaih khatah a ngaih theih; tuna mi erawh hi chu a tha lo riau. Insuihkhawm vek kan duh a, inpumkhat hlan kan nghakhlel em em a, chutiang dinhmuna kan din laia mi then darh thei zawnga a ni lo loa he tawngkam lo sawi fiah hi a tha lo. Kan unaute rilru pawh kan tihsuakbâk phah thei tih hria ila, a inkheuh zawng chuan i khawsa lo teh ang u.