- Zirsangkima
Chhiarkawp zirlai bû (text book) hi han keu teh; chawh tùr hlîrin a khat tih i hria ang. Entírna (example) tlém an dah ang a; a bâk zawng chu tih tùr (exercise)-in a khat chiat tih i hria ang. Dik tak chuan, Chhiarkawp zirtírtu leh zirlai \awngkamah chuan hêng Exercise te hi ‘problems’ tiin kan sawi fo bawk. Dik tak chuan a tui lo fa tán chuan a huphurhawm \ìn \èn àwm mang e, ka ti \hìn alãwm! Sikulah ni tin an la ‘hun’ ziah lehnghâl a nia aw… L Keivom pawh khân Algebra ngat phei kha chu a huat khân a hua a nih kha! A thiamawm angreng hi ka tia…
Mahse, he kan hringnun nèn hian thûk takin a inkungkaih tlat mai a lo ni. Mi ang pangngai, mi tin hian kan ni tin nunah hian harsatna kan tâwk fo \hìn a; harsatna tâwk ngai lo mihring chu mihring pangngai a ni lo a ni ang. A ni a lo nih paw’n a rui reng \hìn a ni tal ang! Mahse en teh, harsatna awmna chhan pakhat nia ka hriat chu, ‘tih ngaihna’ a awm vàng a ni. Ka sawi awmzia tak chu, a sut kian dàn a awm a, hneh theih a ni a, ngam chi a ni tlat alãwm.
Chhiarkawp zirlai bu pawh hi chawh tùrin a khat a, problems-in a khat tlat. Mahse, chawh theih, a chhànna hmuh chhuah theih a nih vàng a nia exercise an dah \ún ni. Han keu han keu la, a tàwpah a chhànna (answers) i hmù ang. Mahni nuna harsatna inhnehtír mai lotute chuan, a phêk tàwpa ‘chhànna’ an keu thleng \hìn a lo ni. A tàwpah a chhànna a awm tih an hria a, theih tâwp chhuahin an bei a, chhànna dik hmu chhuak tùrin an \ang \hìn asin.
Chhànna hi a tìra chawh chhuah nghâl chi a ni lo. Hmu chhuak tùr chuan kawng hrang hrang zawh a ngai a. Thai chhiat nei nuai neih cháng pawh a awm fo ta ve ang chu! Mahse, beidawng loa beitute tán, a tàwpa chhànna dik hmuh chhuah chu a hlu duh tak zet asin. Awlsam taka chawh tùr chawk zo zung zung \hinte ai chuan harsa ti êm êm chunga beitute tán hian a tàwpa awm chhànna dik chawh chhuah hi a nuam duh bîk a, a hlut lah namén loin a hlu zual zâwk \hìn. Chhànna dik hmu chhuak tùra a kalkawng a kîkàwi a, a chhuk chhoh poh leh chhànna dik hmuh chhuah chu a hlu zual duh êm êm \hìn a ni.
A cháng leh nambar tam tak tak puntír a ngai a; a cháng leh sem a ngai thùl. Kan tu leh fa, sikul leh college lama Chhiarkawp zir mékte leh keini, lo zir tawhte pawh hian nambar an belh chàwl lo a, an paih báng chuang hek lo a. By-heart chî ni lul ve hek lo chu, bai ni hlek si lo hi an chawk an chawk mai a; chu chu a ngai si a… Chutia tih tih loh chuan chhànna dik hmuh theih ni miau hek lo!
Tih sual lah ngah a awl nangiang mai si a. Formula hman sual emaw puntír sual emaw paih sual palh emaw te pawh neih awl a ni—Chhiarkawpah thiam lo \hang lek tán phei chuan. An ti sual nei nuai a, an thai chhe ráng rei ruai a; mahse, a tàwpah chhànna dik a awm tih an hre miau a. Chu chu beiseinain an thlír tlat a; ‘Ka thei ang!’ tiin an bei \àng \âng a, a tàwpah chhànna dik an chawk chhuak \hìn a nih ngai hi!
Keini paw’n harsatna te, mangan buaina te, mutmawh hnar mawh tham thil harsa lutuk kan hma chhawn fo ang. Naktûkah khawi lam a\anga chawhmeh nge kan hmeh tâk ang, tia patlingin muhìl thei loa rizai a leng arh arh cháng pawh a awm ang. Mahse, beiseina hian mi a ti chak thei tlat \hìn a, beidawnna a hneh theih miau avàngin lungngaih manganna te pawh a tudai leh thei \hìn a nih hi.
Vawi khat a dikna, a chhàna dik chawh chhuah theih chu thiamna tak tak a la ni lo zui. Thiam bel tùr chuan—kan sawi tâk bai ang maiin—chawh nawn sek a la ngai leh ta zêl a. Kár hmasa hmasa leha ka chawh dik theih kha, vawiin hian ka chawk dik leh ngei ngei dáwn tih ka sawi thei reng reng lo lehnghâl a. Chutianga chawh apiang chawk dik zat zat tùr chuan chawh tama bel a ngai miau si a. Thawhrimna nèn lo chuan a tàwpa awm—chhànna dik hi hmuh chhuah ngawt chi a ni tlat bawk si lo a… Chhànna dik hian belh \àng \âng te, tih \âlh \âlh te, beiha beih nawn leh te, beidawn duh lohnate a phût tlat a ni.
Hringnun zin kawnga hlawhtlinna pawh hian chu tho chu a phût tlat a ni. Vànneih thil thu emaw ei rûk vàng emaw, sum thianghlim lo avàng emawa hausa thutte ai chuan, beidawn dáwn dáwn pawha beidawng duh loa bei \àng \ângte hausakna zú hi a lêt tam taka a thlum ka ring fé zâwk \hìn. Chhiarkawp thiam thei lo leh man lo \hangten, a tàwpa Chhànna dik awm ang chiah han chawh chhuah ve hlawl hi a hlimawm duh dáwn nasa hian ka ring bawk \hìn.
Hringnun hi mi chakte khawvêl a ni vek bîk lo a, mi beidawng duh ngai lote tán, hlimna leh làwmna dawhsàn hi sáng taka dawhin a awm ve bawk tih hi hriat a \ha hle àwm mang e.
Chhiarkawp chawk thiam tùra kan chawh tam angin hringnun chhiar dàn hi inzir ve ila; ti sual \hìn mah ila, a lehpek atana inzir nán hmang zêl ila, kan lo tih sual \hinna ngaiah bawk ti sual nawn duh miah lo ila; beiseina-in min lo hmuaktu chhànna dik chu en tlatin kan Hringnun Chhiarkawp chhiar hi i zir thar leh \heuh teh ang u khai.