HRI DO

  • HC Vanlalruata

Hri do dan kawngah kan sorkar a kal dik chho zêl dawnin a lang a, a lawmawm hle mai. Hei, tunah chuan engkim deuhthaw-ah inkhuahkhirhna kan thlahdul ta a, chuti chung chuan hri kai pawh kan tlem chho ve hret hret a. Chuti chung chuan mipui vantlang a a lo darh nasat tawh êm avangin vawi leh khata hri hi rem vek thut tura beisei chi erawh chu a ni hauh lo tih kan hre vek awm e.
Indopui pakhatna rém hlim, kum 1918 a Influenza/Spanish Flu leng vak rem hnu chiah a indona a zu kal kan Mizo sipaite’n an rawn hawn ni a ngaih, influenza hripui aia Mizorama mihring nunna suat tam zawktu ni a an sawi zawnghri ang deuh khan hri leng hi kan nunpui thiam a hun tawh tih kan hre chhuak tawh awm e. Kha zawnghri lêng khan Mizoram khawchhak lam khaw thenkhatah phei chuan a khaw mi tam zawk a suat a, thlan lai tur pawh inhmu zo lo khawpin an awm niin an sawi thin a. Khaw rauhsan pawh an awm a ni áwm e.
Hrilêng hi a mak khawp mai. Hman deuh tawh a arva pulhri (bird’s flu/avian influenza) len chungchanga Kolkata a WHO huaihawt sawihona huna ka zu tel ve ţum khan ka hriat loh tam tak ka zuk hriat phah a. Khatih laia ârva pulhri leng avang khan âr leh varak ang chi tam tak an suat a. Ar lam chi vulhtute hlohna an ngai pawimawh lo ni lovin, WHO lamin an hlauh ber zawk ni a lang chu he hri lêng hi a insiam danglam (mutate) ang a, mihringin a kaidarh theih a; kan huat vaih chuan pulh puk puk theihna a ni dawn tih ngaihdan lian tak an neih vang a ni. Vawk pulhri chi khat ‘swine flu’ pawh chutiang tho chu a ni.
Sap hovin ‘pandemic’ an tih mai, hrilêng hi tunhma ai chuan a tawrh a zia-awm tawh viau hlawm a, tihdamna lama thiamna (medical science) hmasawnna a nasat avangin. Mahse, a chi dang khirh zawk hi a lo la chhuak zel turah ring i la a fuh awm e. Kan ţhian daktawr pakhat chuan cancer leh natna khirhkhan dang vanga thi kan tam tak chhan hi chângkánna chi khat a ni a ti ve tlat a. A sawi dan chuan mihring hi dam tlang tur tumah kan awm lova, khawsik leh kawţha lo ringawta thih lai hun a liam tawh a, thihna atan chuan natna khirhkhán zawk a lo chhuah zel a ngai a ni.
Cancer te ang hi chu hrileng anga inkaichháwn ve theih lo (non-communicable disease) a ni a, kan nunphung (lifestyle), ei leh in her danglam bakah a pawimawh bera an sawi zuk leh hmuam bânsan hi a vei loh theih dan awlsam ber niin mithiamte’n an sawi. Chuti chung chuan Mizoramah hian cancer hian kumtinin mi tam tak a suat reng a, tuna hrileng mek hian kum 2 chhungin mihring nunna 646 (nimin tlai thleng khan) a la tawh. Cancer avang erawh chuan kum khat, kum 2020 chhung ringawt khan mi 1,087 an thi thung.
Covid-19 avanga thi zinga tam tak hi cancer leh natna benvawn dang vei an ni bawk a. Covid-19 hi leng miah lo mahse thi mai tho tur kum upa deuh tak tawh leh la naupang deuh pawh an tam hle. Cancer ai hian Mizote hian Covid-19 hi kan hlau zawk fe thung a, a thlentu ber ni a mithiamte sawi zûk leh hmuam sim tum tak tak chu khawvâr lam arsi ang pharh an la ni. Covid-19 hlau êm êm leh engemaw hleka râlkhél chiam tam ber hian cancer vei pumpelhna lam hi chu hre viau tho mahse, an ûksák leh lem miah lo zu ni a! Hri leng a nih ve loh vang a ni mai thei e. Hman lawk thleng khan cancer hi tihdam theih loh leh thih ngei ngeina a ngaih a ni.
Hmeichhe thudawn anga lo ngai an awm pawhin a mawh hranpa lo. Covid-19 kan tih mai, Coronavirus an tih bawk, a lén vanga kan buaina hi a namen tawh lo hle a. A lén tirh lam aţanga kan tih fuh loh kha kan tuar na ta hle mai tih hi sawi loh theih a ni lo. Kan hriatthiam chin tŭr erawh chu a awm a. He hrilêng hi thil thar a nih miau avangin kum 2020 bul lama India ram a rawn thlen lai vel thleng khan WHO mithiamte leh khawvel ram hrang hranga mithiamte khan a ziarâng an la man lova, an zir ve mek a nih kha.
Mizote hi thil tihhluhlán chîng hrim hrim, thim khat mai pawh duhtawk lova thim thuah hnih/thuah thum hmanga min tihţhaihtute thusawi zawm a zui dual dual ching kan lo ni a. He hri a lo len tirh kha chuan kan ziaktu zingah pawh a ziak hlauhawm thiam thiam kha mifing leh thil hre zauv berah riak mipuiin kan pawm a. An thuziah zawng zawng mai kha Luka ziak tluka pawmin kan lem duak duak mai a nih kha. Inkhuahkhirhna kalpui a, inkharkhip kan han ţan pawh khan a hlauhlawp leh ralkhél apiang kha mifing leh thil hria-ah kan pawm mai a ni.
Kan sorkar hotute lam lah chuan min sawi ţhaih nasa-in, a hlauhawmzia min fah tam êm êm a. He hrilêng hlau lo kha chu mimawl nihna a ni tawp mai. Kan pu Chhurbura nupuiin a tihţhaih dan, a sen réng réng hlau tura a ‘warning’ ang mai khan engkim mai kha hri kai theihna hmuhin kan hmu vek mai a. Lengpui ţumhmun a thlawhna a lo luh/chhuah hnu lawk a, he khaw nu hovin sap ţawng thumal – flight, delay, cancel – an hre chho ang mai khan ‘quarantine’ te chu Mizo ţawng emaw kan ti tawh mai a nih kha.
Hri kai tawh phawt mai kha chu khawvel tawp huna thilthleng tur – khum khata mi pawh pakhat lak bovin a awm ang a, pakhat hnutchhiahin a awm ang- tih ang mai khan ambulance-ah PPE ha, thla lawn tur ni awm tak hovin an hruailut a. An luh hnu lawkah a thin ţhâwng thei ang ber turin a chung virmep mai bakah ri ruai ruai chungin ZMC lam an han panpui ta ţhin kha a ni a. A hunlai kha chuan a rápthlâk teh a sin! Râp ngei tura ruahmanna siam pawh a ang rum rum.
Phairam aţanga Mizoram mi lokir, Aizawla khunghran turte rawn kal tlangna veng pakhat task force chuan an lo kaltlang laiin dawr an khartir vek a, an veng mipui pawh inchhungah an inkharkhip tir vek kha. Ţhenkhat lah chuan nitin mipui mamawh leh eichawp phurtu truck-te kha mihring ang maiin an khaw pawnah darkar 24 chhungte an lo ‘quarantine’ thŭl a, mithiam chu an râwn lovin a rinawm. Chanchinbu leh pawisa note-a hri a beh ring nghet tlat pawh kan pung hman viau a nih kha.
Hrilêng thawh hnihna khan nikum April thla bul aţangin min nuai chho ţan a, chutah pawh a hlauhlawp leh tihţhaih, hnathawk thei lo leh dawr hawng lo zawngin kan la kal chho ta zel a. A hma ang em em chuan kan ţihkhai tawh lo na a, thuneitute’n kaldan thlak an la thiam chuang lova, Mizoram economy an sawp chau nasa hle. Veng danga hnathawkte pawh an thawh laklawh laia hawtir tak nawk nawk pawh an awm a, kan va hlau tak em!
Hrilêng thawh hnihna-ah hian hrik chi khat ‘delta variant’ kha a lo lut nasa tawh a, nunna chan an tam phah hle a, thawh khatnaah mi 11 chauh an thih laiin thawh hnihnaah chuan mi za tam takin nunna an chan thung a ni. Nunna chhan theihna lam zâwnga hri kai enkawlna ţha sorkarin a siam belh nasa lo kha chu a pawi hle a, nunna chhan hi health department hna pawimawh berte zing ami a ni tih kan la hre chiang lo hi a pawi a ni.
Nunna suat tam ni satliah lovin a kaite damdawiina enkawl ngai ngei ngei tam em em – delta variant – chu tunah hian thingtlang hmun tam takah la chambang bawk mahse, a thawh dan na lo leh nep zawk ‘omicron’ in a rawn thlak ta a, chu chu thawh thumna niin mithiamte chuan an sawi. He Covid-19 hri thar hi chu a thawk na lova, damdawiina luh ngai an tlem em em a, thihpui pawh an tam lo hle a ngaih a ni.
Covid hri kai na zual enkawlna atana serh hran ‘Covid dedicated hospital’ kan neih chhun ZMC hotute sawi dan chuan tun dinhmunah ICU a dah ngai, oxygen mamawh tam leh he damdawiin a enkawl ngei ngei ngai ang chi kha nikum lam nena khaikhin chuan an tlem zawk hle a. Dahluhte pawh nasa taka enkawl ngai an tam tawh lo. A chi thar leh insiam danglam thar a lo chhuak leh a nih loh chuan ka zia-awm chhoh a beisei-awm hle.
Engpawhnise, he hri hi kan khawvelah hian a chambang zui reng a nih pawhin hlauhlawp leh intihţhaih lovin, kan zinga awm ve turah ngai tawh i la. Kan hnathawh tibuai lo leh hmasawnna tiţhanţhu lo zawnga keimahni mihringte kan inher rem a hun ta. Khawvel ram hrang hrang leh India, Mizoram pawh kan economy a tlakhniam chhan chu hrileng avanga hna kan thawh tlém tak vang a ni a. Mitin inveng fimkhur i la, hna thawh ţhulh lo zawngin i kal tawh ang u.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427