NIMIN: Ka fapa pheikhawk pâwnah ka paih chhuak. A chhan: Pheikhawk dahnaa dah tura vawi tam ka hrilh hnu pawha a zawm loh vang leh chhuata dah mai mai a chin avangin! Ka tan chuan, sikul-a ‘mark’ leh ‘grades’ tih vel ai hian inkhuahkhirhna (discipline) hi ka ngaipawimawh zawk. Tun atanga awmdan tur leh nungchang tha hrilh a nih loh chuan nakin hunah a la inbuapui nasa dawn a, a pawi ang tiin Sangi’n a sawi.
Mahse, zawhna lian taka chu ‘Engtia tih tur nge?’
A hmalam atangin: Discipline hi tlai khaw hnu-a thar thawh chiam chi a ni lova, a hma thei ang bera kenkawh zawk tur a ni. Naupangte reuhte pawh hian a hrethiam pha tlat mai a, nimahsela a duh leh duh loh thil a tihnat viau a, a duhzawng leh duh loh zawng a tih theihnana bum kual dan (tricks) a hai thiam viau chuan chu ti hloh!
Tihdan phung hlui leh thar:
Mithiamte hian discipline chungchangah tihdan thar te pawh an hriat belh zel rualin, tunhma lama chindan leh kalphungte pawh a hmantlak reng thova. Entirnan- Sangi chuan a fapa kum li miin a thusawi reng reng a ngaihthlak ngai loh avangin tihdan thar a dap ta a, blackboard lian vak lovah chuan a fapa awmdan dik lo leh tha lo chu a ziak kauh kauh ta a.
Nimina a ziah chu – ‘Sangtea hi chaw ei tura vawi 10 koh anih hnu-ah dawhkan a kil’ tih a ni a. Vawiinah chuan, ‘Sangtea hian hun tiam ral hma-in homework a zo’!
In khai rual takin:
Zep thu a cheng lo, ‘discipline’ hi thil harsa tak a ni a, a ‘lutuk’ te hi a hlauhawm hle a, ‘thunun’ em em ringawta an inhriatte pawh hi a him lo. Chuvang tak chuan a rualkhai thei ang bera kalpui hi a pawimawh reng a ni.
Zing thawh phat atanga hauh nghal ringawt mai te, an thil tihsual changran ni awm tak a, engemaw tih fuh loh leh tih dik loh a awm veleh hrawk nghal pawp pawp te hi a finthlak loh em em a, buaipui tur lian zawk inchhawp chhuahna mai mai a ni thin.
Chhungkua anga inlungrual:
Discipline kenkawh chungchangah hian chhung-kaw member zingah pawh ngaihdan a danglam thei viau a, pakhatin ‘a pawi lo’ a tih laiin pakhat dangin, ‘ho mai mai’ a ti leh mai bawk a. Hemi inkarah hian naupangte hi an hawi buai nghal mai thin.
A tlangpuia pawmtlan theih tur ang chite hi in chhungkhurah hian hman a tha a, nu berin, ‘TV en loh tur’ a tih laia pa berin, ‘En mai mai rawh se’ a tih tlat chuan a buai thui thei a, sawi chhuah angaih pawhin fate hmaah leh hriatah chuan a chi loh.
Nungchangtha lawmman:
Inchhnung leh pawn lama nungchangtha a lan tir chuan thinlung taka fak tur a ni a, nungchangtha lo a pu anih erawh chuan pawm theih a nih loh dan hrilh nghal thin tur a ni. Hei hian naupang rilru-ah nungchang chungchanga pawm theih leh theih lohna hi chiang takin a tuh thei ang.
Naupang chu amaha ei leh in a thiam theihnan nasa taka kaihhruaina pek tur a ni a, a thiam hnu pawha a tiduh lo anih pawhin inphahhniam loh tur. Tleirawl anih chuan thlakhata pocket money i pek thin hi engemaw ho lam mai maiah a hmang a, a indaih loh anih pawhin thlalehah i pek hun tur pawh a hun thlen hma chuan pek loh ngam tur a ni.
‘Engvangnge’ tih chiang taka hrilhfiah
‘Aih’ i tih tawh chuan i vawngtlang tur a ni a, ‘Aih’ i tihna chhan leh vang hi chiangkuang takin i hrilh anga, a hre bawk tur a ni. Engtik lai mai pawha ‘aih’ tih khur khur erawh a tha chuang lova, naupangin i in la ‘boss’ lutuk nia a ngaih che hi i tan a tha ber lo bawk.
Thil dang pawimawh zual te
Naupang pakhata hman-tlak tak kha naupang dangah a hmantlak lo thei. Hmel hmai tihchhiat hi thenkhatah a tawk viau laiin thenkhat erawh ‘hauh’ kher ngai te an ni.
‘Fair’ takin aw. ‘Mood’ fuh loh mai vanga ‘hauh’ vak vak chin loh tur.
Discipline I hmanna chhan chiang takin hrilh rawh.
Naupang thusawi ngun takin ngaithla rawh.
Naupangte mai an la ni a, khawl (robot) an ni lo tih hrereng la, i duh ang thlap thlapin an che thei lo.