- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
Tupawh thil tisual apiangin dan pawh a bawhchhe thin; sual chu dan bawhchhiatna a ni si a. Dan chu a tha a ni tih kan hre si, miin a hman that phawt chuan. Dan hi mifel tak tana siama a ni lova, dan pawisaloho leh dan bawhchheo tan a ni. Dan chuan thinurna a siam si thin a; Dan awm lohnaah erawh chuan bawhchhiatna pawh a awm hek lo.
LIRTHEI DANTE CHU?
Motor Vehicles Act hi India Parliament act a ni a, kawngpui hmanga lirthei tlan dan zawng zawng a enkawl a ni. He dan hian driver/conductor-te licensing pek dan tur, motor lirthei registration, permit hmanga motor control, state transport undertakings chungchanga special provisions, traffic regulation, insurance, liability, offenses leh penalty, etc. chungchanga dan siam dan tur chungchanga dan siam dan tur ruahmanna siamte chu chipchiar takin a tarlang a ni. Motor Vehicles Act, 1988 hian kum 1939-a Act hmasa ang bawkin motor-te insurance chu tih ngei ngei tur a ni. Motor lirthei zawng zawng neitu chuan a lirthei chu third party risk lakah a insurance tur a ni. Insurance company, i.e, insurer chuan motor hmanga third party hnena hloh theihna a huam a ni. Heng dan hrang hrangte bawhchhiaa zawm lo leh palzut apiangin hremna an tawk thin. Motor Vehicles Act of 1988 bawhchhia chuan pawisa chawi, lung ina tantir emaw, hremna dang emaw a thlen thei a ni. Entir nan dan bawhchhiatna hrang hrang Insurance nei lova lirthei khalh: Insurance dik tak emaw third-party liability coverage nei lova lirthei khalh, License nei lova lirthei khalh: License dik tak nei lova lirthei khalh, Lirthei khalh laiin mobile phone hman; Distracted driving hi accident thlentu lian ber a ni, Traffic flow laka lirthei khalh; Traffic dan kalha lirthei khalh hian head-on collisions a thlen thei a ni. Dan lova parking: no-parking zone-a parking, lirthei tlan lohna tur, emaw, rualbanlo mimalte tana dah tur hmuna parking, Kea kalna kawngpuia lirthei khalh; Kea kalna kawngpuia lirthei khalh hi Motor Vehicles Act bawhchhiatna a ni.
Thuneitu thupek zawm lohna; Act hnuaia thuneihna nei mi emaw thuneihna emawa dan anga thupek zawm duh lova thu awih lova khalh; Pollution norms bawhchhia: Emission standard ruat sa zawm loh, lirthei ke pahnih nei tan lukhum khum lova lirthei khalh, tlan chak zawng tur pela chaka tlan etc. Lirthei dan bawhchhiatna avanga inman hi a tam hle. Hei hi thuawih lohna vang a ni. Dan zawm theuh ila man kan ngai lo tihna a ni. Miin dan a zawm chuan dan chunga leng a ni. A bawhchhiat erawh chuan danin a phuar a, dan hnuaiah a kun a ngai thin. Mahse, Kristian tamna ramah hian lirthei dan bawhchhiatna a hluar ber zawk niin a lang.
LIRTHEI DAN BAWHCHHE ZAT
Nikum 2024 chhung khan Aizawl khawpui chhung bikah lirthei dan bawhchhia Mi 10211 man an ni a, an pawisa chawi tlingkhawm hi ?. 73.10 lakhs a tling. Dan bawhchhetu zingah 2 wheeler tam berin 7252; LMV 2104; Taxi 403; No parking avangin 2359 man an ni a, No entry vangin 752; Wrong side traffic vangin 564 man an ni bawk. Nikum 2024 chhung khan lirthei chetsual vanga thi mi 87 awmin hliam 1000 zet an awm bawk. Hei hi Auzawl khawpui bik chauh a la ni a, District khawpui dang leh Zoram pum huap nen phei chuan Lirthei dan bawhchhia hi kan tam ngawt ang.
A TLÂNGKAWMNA
Tarlan tawh ang khian dan hi kan zavaia that tlan nan leh dikna chanvo thuhmun kan chan tlan theih nana duan a ni a. Mahse, dan zawmtu, dan chunga lengte tan chuan hlauhthawnna tur engmah a awm lo, achhan chu danin a phuar tlat loh vang a ni. Mahse, dan kan bawhchhiat apiangin danin min phuar nghal a, kan dan bawhchhiat angzia zelin hremna kan hmachhawn a ngai thin. Nikum 2024 chhunga lirthei dan bawhchhia zozaite pawh khian dan a awm tih hre reng chungin “min man lo mial dah law maw” ti rilru reng chungin lirthei an khalh chhuak ngeiin a rinawm a, mahse, an inbeisei loh ang takin man an ni ta hlawm chu a nih hmel a, sawrkar tan chuan cheng nuai 73 zet revenue income a neih phah a, a tha phian niin a lang. Mahse, dan bawhchhetute tan hian sum hmanna chuangtlai mai a ni. Chuvangin, lirthei dan zawm hram hram hi kan hlawk tlanna leh chhungkaw khawsak tikhaihlak thei thil laka fihlimna pawimawh tak a ni tih hriain dan kan neih rêng rêngte hi zawm hram hram ila kan zavaia tan a nuamin a hlawk a ni mai. Tin, lirthei chetsualna tam ber pawh hi kan fimkhur tawk.loh vang a ni. Nikum 2024 chhunga lirthei chetsualna avanga mi 87 laiin nunna an chân te, hliam 1000 lai an awmte hi a rapthlakin a lungchhiatthlak hle. Nunna hi Pathian chauh lo chuan tu pek theih a ni lo, chutihrualin kan nunna leh taksate hi tha taka vawnhima uluk taka enkawl erawh mimal tinte mawhphurhna a ni. Mahni invawng tha, mahni inthunun thei, sawrkar leh vantlang dan zawm tha apiangin an nunna an veng tha thin a ni. Chuvangin, lirthei neitute leh khalhtute hian lirthei dan hi pawisain zawm theuh thin ila kan zavai atan a hlawk a ni mai. A nih loh vek pawhin sawrkar hian circular leh warning pe vak vak lo hian ‘no tolerance day’ ang reng hian MV Act hi lek kawh miah miah mai thin se, lirthei dan ngai pawimawh.lova man apiangte chu a nih dan tur dik takin chawitir hmiah hmiah se, chu chu sawrkar treasury-ah dah lut nghal hmiah hmiah mai se, sawrkar tan pawh development fund tha tak a ni mai dawn a, kan hlawk tlang phian dawn a ni. Hetianga kalpui a nih takzet chuan lirthei dan kalh leh bawhchhia kan tlem tial tial ang a, kan zavaiin kan hlãwk tlangin kan him tlang zawk dawn a ni. Chuvangin, sawrkar hian dan a kenkawh mek dan hi awmze nei tak, mar rual patin kalpui reng thei se a lawmmawm ngawt ang.